'Stappen zetten, klem zitten'

Op 24 juni zette demissionair landbouwminister Femke Wiersma samen met LTO Nederland, Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV), ZuivelNL en andere ketenpartijen de handtekening onder het Convenant dierwaardige veehouderij. Een mooi en belangrijk moment. Het convenant onderstreept dat de veehouderij verantwoordelijkheid neemt om stappen te zetten richting een nog dierwaardigere sector. Dat is goed voor onze maatschappelijke acceptatie en laat zien dat we als sector niet stilstaan, maar vooruit willen.

Toch proef ik bij veel varkenshouders een dubbel gevoel. Want hoe graag we ook stappen zetten, de praktijk laat zien dat we klem zitten. Het vergunningenstelsel zit al jaren muurvast. Additionaliteit, intern en extern salderen en de vele juridische procedures maken dat uitbreiden, vernieuwen of verduurzamen bijna onmogelijk is. Op 18 december 2024 oordeelde de Raad van State nog dat intern salderen vergunningplichtig blijft. Daarmee staan ondernemers opnieuw buitenspel, juist op het moment dat er daadkracht wordt gevraagd.

Dan de maatregelen uit het Convenant dierwaardige veehouderij zelf. Vanaf 2027 een klimaatadaptatieplan, vrijloopkraamhokken bij nieuwbouw, vanaf 2028 strenger stalklimaatbeleid en meer ruwvoer, vanaf 2030 strengere normen voor ammoniak en CO2 en vanaf 2040 meer ruimte per dier en daglicht in alle stallen. Op papier is het allemaal te volgen. Maar wat betekent dit straks voor de kostprijs van ons vlees? En voor onze marktpositie in een internationale keten waar Nederland maar een klein radertje is? Worden de extra kosten vergoed via de markt of blijven boeren die lasten dragen?

Wat ik nu vooral zie, is een impasse. De sector wil vooruit, daar is geen twijfel over. Maar zonder heldere randvoorwaarden, tijdige vergunningverlening en perspectief op afzetkanalen voor dierwaardig geproduceerd vlees kunnen ondernemers geen stappen zetten. Het Convenant dierwaardige veehouderij benoemt die randvoorwaarden terecht. Maar zolang het beleid op andere dossiers – emissiereductie, milieu, stikstof – niet in lijn komt met de doelen van het convenant, blijven varkenshouders met de handen gebonden.

Op de meeste bedrijven gebeuren investeringen in huisvesting stapsgewijs: stal voor stal of per diercategorie. Door onder andere de vergunningsproblematiek, waarbij je niet telkens een nieuwe vergunning kunt aanvragen, dreigt de sector straks in een kort tijdsbestek aan de gewenste opgaven te moeten voldoen. De investeringen zijn ingrijpend. Het is wenselijk deze, mede gelet op financierbaarheid en kostprijsbeheersing, gefaseerd te kunnen doen.

De doelen leiden op het gemiddelde bedrijf tot een forse kostprijsverhoging, die per bedrijfssituatie sterk kan variëren. De grote vraag is: gaat de markt deze kosten betalen? Welke markt is dat? Onze afzet reikt immers verder dan Nederland en Europa. Veel zal afhangen van hoe concurrerende landen de maatschappelijke opgaven invullen. Dat bepaalt in belangrijke mate onze concurrentiepositie en de mogelijkheid om de kostprijsstijging door te berekenen. Het is daarom belangrijk dat we bekend zijn – en blijven – met de opgaven uit het convenant en dat we bij plannen op het bedrijf zoveel mogelijk rekening houden met de voorwaarden die daarin zijn opgenomen.

Laat ik helder zijn: het convenant is een stap in de goede richting. Het biedt samenwerking, geeft richting en kan bijdragen aan ons maatschappelijk draagvlak. Maar voor mij staat of valt het succes met de uitvoering. De overheid en de markt moeten echt hun verantwoordelijkheid nemen. Anders blijft de mooie ambitie steken in plannen en papieren.

De sector heeft de wil, de kennis en de betrokkenheid. Nu is het tijd dat we ook de ruimte krijgen om te doen waar we goed in zijn: zorgen voor onze dieren en toekomstbestendig boeren.

Gerben Schrijver
Adviseur bij DLV Advies